|
|
|
TRANG BÌA |
www.lebichson.org |
.. |
Mấy nét về ca dao địa danh Bình Định TRẦN XUÂN TOÀN 1. Ca dao địa danh là những câu ca dao gắn liền với một địa danh
(tên đất, tên làng, tên núi, tên sông…) Kho tàng ca dao Bình Định có nhiều
bài ca dao như thế phản ánh đời sống tinh thần và đời sống vật chất của người
dân địa phương.
Người Bình Định tự hào về quê hương mình- một quê hương nổi tiếng về
danh lam thắng cảnh: Bình Định có núi Vọng Phu Có đầm Thị Nại, có Cù lao xanh..
Sự kết hợp hài hoà giữa núi-sông-biển đã làm cho bức tranh Bình Định thêm
sinh động. Rất nhiều thắng cảnh được nhắc đến trong kho tàng ca dao Bình Định.
Nói đến phong cảnh Bình Định mà không nó đến tháp cổ Chăm-pa quả là một thiếu
sót. Bởi đây là những công trình văn hoá độc đáo. Người dân Bình Định rất
tự hào về những ngọn tháp đó: Tháp Bánh Ít đứng sít cầu Bà Gi Non xanh nước cũng xanh rì Từ
Cầu Bà Gi là nơi gặp nhau giữa quốc lộ 1A và đường sắt xuyên Việt. Đây là vị
trí mà đi từ Cầu Đôi nằm cạnh Tháp Đôi Vật vô tri còn đèo bòng duyên lứa
Huống chi ta với mình…
Cách tháp Đôi chừng 1 cây số là hai cầu đường sắt và đường bộ song song nhau
nên gọi là cầu Đôi, bắc qua sông Hưng Thạnh. Chính sự trùng hợp này mà dân
gian có cách so sánh độc đáo giữa cảnh vật và sự gắn bó trong tình yêu đôi lứa
như vậy.
Phong cảnh Bình Định làm cho bao du khách ngẩn ngơ khi và khi trở về, cái đọng
lại trong họ còn có thêm dư vị các món ăn: Ai về Tuy Phước ăn nem Ghé qua Hưng Thạnh mà xem Tháp Chàm
Ai đã một lần được ăn “nem chợ huyện” thì không sao quên được hương vị đặc sắc
của nó. Bên cạnh những món ăn nổi tiếng, Bình Định còn có nhiều món ăn
đặc sản độc đáo, trong đó có những món ăn tuy bình dân nhưng rất hấp dẫn cũng
được nhiều người biết đến: Ai về Bình Định cùng anh Được ăn bí đỏ nấu canh nước dừa
Bí đỏ và dừa thì nơi đâu mà chẳng có. Thế nhưng bí đỏ xắt thành từng miếng nhỏ
nấu chung với nước cốt dừa có lẽ ít ở đâu có. Sau khi nấu chín, ta sẽ có một
món canh bí đỏ vừa bùi, vừa béo, vừa thơm. Ngon tuyệt! Món này thường có ở vùng
quê dừa Tam Quan (Hoài Nhơn). Người Bình Định khéo léo trong việc chế biến những
món ăn ngon đồng thời cũng có tài làm ra những sản phẩm mỹ nghệ nổi tiếng: Gò Găng có nón chung tình Ở đây có một dạ với mình, mình ơi!
Nếu ai đó đặt chân đến Gò Găng (Nhơn Thành- An Nhơn) thì chắc chắn sẽ ngạc
nhiên vì ở đây hầu như nhà nào, người nào cũng biết chằm nón. Đây là một nghề
được lưu truyền từ xưa và cho đến nay vẫn còn là một nghề thủ công chủ yếu của
người dân nơi đây. Một sản phẩm thủ công khác cũng nổi tiếng và được nhiều
người ưa thích, đó là lụa Phú Phong: Lụa Phú Phong nên duyên nên nợ Nón Gò Găng khắp chợ mến thương
Tương truyền rằng khi xưa, Nguyễn Ánh bắt được nữ tướng Bùi Thị Xuân, chúng
muốn hạ nhục bà bằng cách bắt ngồi trên xe bêu khắp phố. Nhưng chúng không ngờ
rằng đây là một vùng dệt lụa nổi tiếng, thế là dân chúng đem hàng trăm cây lụa
phủ lên mình bà. Có lẽ chính vì điều này đã góp phần làm cho lụa Phú Phong
thêm nổi tiếng chăng?
Phong cảnh Bình Định đẹp, sản vật Bình Định độc đáo, còn người Bình Định? Người
Bình Định rất mến khách, sống có tình nghĩa, có trước có sau, “có mình có
ta”, có tình cảm gắn bó giữa các địa phương trong tỉnh: Em về Đập Đá quê
cha Gò Găng quê mẹ,
Phú Đa quê chồng Trong tình yêu,
con trai, con gái Bình Định rất chân thật. Vì thế lời tỏ tình của họ cũng rất
chân chất như tâm hồn của của họ vậy. Họ không có cách tỏ tình “rào trước
đón sau” như “mận” hỏi “đào” mà họ nói thẳng: Đường lên An
Lão cheo leo Thương em anh mới
băng đèo tới đây
Chàng trai kia đã lấy nỗi vất vả, gian truân trên con đường đèo dốc để chứng
tỏ tình yêu của mình. Và để đáp lại tình cảm mặn nồng của chàng trai, cô gái
An Lão cũng bộc lộ tình yêu chung thuỷ của mình. Bao giờ rừng An Lão
hết cây Sông Lại Giang hết
nước thì em đây mới hết tình Xa nhau một ngày, họ mong chờ đến khắc khoải: Dừa xanh trên bến
Tam Quan Dừa
bao nhiêu trái thương chàng bấy nhiêu
2. Tên núi, tên sông, tên đồng đã là máu thịt của
mọi miền quê hương. Với người Bình Định, núi thể hiện một không gian đặc biệt trong ca
dao địa danh Bình Định. Trong quan niệm thẩm mỹ phương Đông, người xưa
thích sự kiên định, tĩnh, vững chãi của núi (non) hơn là sự thay đổi, động,
trôi chảy của sông (nước). “Nhân giả nhạo sơn, trí giả nhạo thuỷ” (Người
nhân thích núi, người trí thích nước). Người xưa trọng nhân hơn trí, chẳng
trách họ thích “đăng cao”. Tên núi- trong ca dao Bình Định- gắn liền với sự
kiên định: Vọng Phu thuộc
dãy núi Bà Phước Sơn chất ngất
gọi là núi Ông Phải chi đây đó vợ
chồng Gánh tương tư khỏi
nặng lòng nước non Núi biểu tượng cho sự tương xứng, hài hoà trong tình cảm: Hòn Ông đứng trước
hòn Bà Chồng cao vợ thấp
đôi đà xứng đôi Dáng núi thể hiện khí phách con người Bình Định thượng võ: An Khê nổi tiếng
hòn Bình Ngày
xưa Nguyễn Huệ ẩn binh chốn này
3.Tháp cổ như một đặc trưng của không gian văn
hoá trong ca dao địa danh Bình Định Không chỉ Bình Định mới có tháp Chăm, nhưng tháp
Chăm ở Bình Định thật lạ, là “quê mẹ gió nồm thổi lên tươi mát. Bình Định
lúa xanh ôm bóng tháp Chàm” (Xuân Diệu- Nhớ quê Nam), là “từ
trời xanh- rơi- vài giọt tháp Chàm (…) Tôi như đứa trẻ yêu huyền thoại”
(Văn Cao- Quy Nhơn). Bởi vì tháp Chăm trong ca dao Bình Định
đóng vai trò như cái đình trong tâm thức người dân Bắc Bộ. Người dân Bắc Bộ
mượn cái đình để thể hiện tâm tư: Qua đình ngã nón
trông đình Đình bao nhiêu
ngói thương mình bấy nhiêu Thì người dân Bình Định cũng biết mượn đến tháp: - Ngó lên hòn
tháp Chợ Dinh Biết ai còn tưởng
nghĩa mình hay không? - Cầu Đôi mà tháp
cũng đôi Dễ chi nhân
nghĩa mà rời được nhau Hơn nữa, tháp cổ còn gắn liền với thịnh suy của quê hương: Vững vàng tháp cổ
ai xây Bên kia Thủ Thiện
bên này Dương Long Nước sông trong
dò lòng dâu bể Tiếng anh hùng tạc
để nghìn thu 4. Ca dao về địa danh, hình ảnh con người Bình Định rất phong phú và
là một di sản văn hoá vật chất và tinh thần quý báu, gắn liền với cuộc sống
lao động xây dựng quê hương của người Bình Định từ quá khứ, hiện tại cho đến
tương lai. Trần Xuân Toàn
Chân thành cảm ơn bạn Trần Thảo Nguyên đã gởi bài viết này đến trang nhà!
|
.. |