..

Bản Chất Nông Dân Trong Văn Chương và Cuộc Đời:

Coetzee giải Nobel 2003

Huy-Lực Bùi Tiên Khôi

Tôi gặp John M. Coetzee lần đầu tiên vào năm 1989, trong ngày hội kỷ niệm nhà văn Hoa-kỳ William Faulkner tại tiểu bang Mississipi. Tôi đại diện nhà thơ gốc Á châu, ông Coetzee thay mặt các nhà văn đến từ Phi châu. Trong bài phát biểu về sự nghiệp văn-chương của William Faulkner, nhà văn Hoa-kỳ được giải thưởng Nobel văn chương năm 1949, tôi đã phát biểu, nguyên văn bằng Anh-ngữ như sau: “I was not brought up on American literature, but first discovered the truth of America’s heart in Faulkner novels. In 1972 when I was in the agriculture ministry in Vietnam, I had translated into Vietnamese “A Rose for Emily” to introduce Faulkner to Vietnamese readers. I admired his novels, which expressed the capacity to endure grief, misfortune, and injustice, then endure again. That is a fundamental virtue of humanity. I  found these characteristics shared by Faulkner’s farmers and Vietnamese farmers…”

Trích đoạn nguyên văn này sau đó đã được đăng trên tạp chí National Geographic số tháng 7 năm 1989. Xin chuyển ngữ ra Việt văn: “Tôi đã không được nuôi dưỡng và lớn lên trong nền văn chương Hoa-kỳ, nhưng lần đầu tiên tôi đã khám phá ra sự thật của quả tim Hoa - kỳ qua những tác phẩm của Faulkner. Năm 1972 khi còn làm việc tại Bộ Canh nông của Việt Nam, tôi đã dịch sang Việt văn truyện ngắn “Một hoa hồng cho Emily” để giới thiệu tác-phẩm của Faulkner đến độc giả Việt Nam. Tôi ngưỡng mộ những tác phẩm văn chương của ông, nó diễn tả nói lên được cái sức bền bỉ chịu đựng những khổ đau lầm than bất công con người triền miên bất hạnh. Đó là cái nền tảng căn bản của đạo đức nhân đạo con người. Tôi đã tìm thấy những đặc tính bản chất này của người nông dân trong tác phẩm Faulkner và của người nông dân Việt Nam…”

J. M. Coetzee

               Ông J.M. Coetzee nhiệt liệt tán đồng quan điểm của tôi về cách nhìn những nhân vật của Faulkner qua các tác phẩm của nhà văn Hoa-kỳ này. Chính sự nhẫn nại, bền bỉ chịu đựng mà người nông dân Việt Nam đã vượt qua những thử thách cam go, những âm mưu đô hộ đồng hóa có kế hoạch hàng ngàn năm của người Trung Quốc đều bị thất bại; chính sự bền bỉ chịu đựng của người dân Nam Phi, quê hương của Coetzee, cuối cùng chế độ kỳ thị phân biệt chủng tộc đã được xóa sạch.

               Chúng tôi đến từ những quốc gia nông nghiệp kém mở mang, chúng tôi có chung những quan điểm về văn chương và cuộc đời. Sau cuộc gặp gỡ năm 1989, tôi gặp thêm ông một số lần nữa khi ông đến giảng dạy ở Đại học Texas tại thành phố Austin, và có một lần chúng tôi tham dự đêm đọc tác phẩm văn chương của mỗi tác giả tự đọc thơ truyện của mình.              

Ông Coetzee và tôi đều không ăn thịt và không uống rượu, chúng tôi thích nghiền ngẫm suy tư trong đời sống nội tâm và rất ghét những cái rỗng tuếch ồn ào bề ngoài. Ông có nghệ thuật né tránh sự đột nhập từ bên ngoài vào thế giới riêng tư của ông một cách tài tình. Có lần một nhà báo cứ đeo bám dai dẳng hỏi ông: “Có phải quyển truyện Disgrace là một nửa tâm sự của đời ông?”. Ông chỉ cười đáp lễ: “Ông về đọc lại nhiều lần nữa và sẽ thấy câu trả lời”.

               Disgrace, nỗi nhục là tên quyển tiểu thuyết thứ 9 của Coetzee, đã đưa ông lên ngôi vị độc đáo kỷ lục trên văn đàn của người viết văn bằng Anh-ngữ; với tiểu thuyết nầy ông đã đoạt giải thưởng Booker Prize lần thứ hai, giải thưởng văn chương danh tiếng nhất của Anh quốc, xứ sương mù.

Tiểu thuyết Nỗi nhục mô tả nhân vật chính là một giáo sư đại học hai lần kết hôn, hai lần ly hôn rồi yêu cô sinh viên trường mình. Mối tình vòng tay học trò say mê lãng mạn nầy nổi lên những dư luận tai tiếng nhục nhã, người giáo sư không thể nào chịu đựng nổi và ông xấu hổ bỏ thành phố về quê ở ẩn trong một nông trại, chủ nhân là cô con gái của mình, cũng đang trong tuổi sinh viên. Giáo sư đại học là người trí thức ngay thẳng trung trực, những cách cư xử đối thoại giữa cha và con, giữa thế hệ trẻ và thế hệ già bình tĩnh đối diện với vấn đề; câu chuyện trở nên sống động trong chiều sâu của tâm lý, sinh lý và triết lý cuộc đời.             

Chưa có một nhà văn nào đoạt giải thưởng Nobel văn chương mà viết Anh văn giản dị trong sáng dễ hiểu như ông Coetzee. Năm 2003, 18 hội viên trọn đời Hàn lâm viện Thụy - điển xoa tay hân hoan nhận định rằng: tiểu thuyết của Coetzee được viết với lối hành văn cực kỳ trong sáng, những đối thoại phân tích sâu sắc thông minh và việc lựa chọn ông lãnh giải Nobel văn chương năm 2003 là một việc làm quá dễ dàng.                

Thông cáo của Viện Hàn lâm Thụy-điển viết thêm: “Ông Coetzee cũng đồng thời là một người thận trọng, ông chỉ trích phê phán chủ nghĩa duy lý tàn nhẫn và những tiêu chuẩn đạo đức hóa trang bề ngoài của nền văn minh tây phương.”                  

J. M. Coetzee sinh vào tháng 2 năm 1940 tại thành phố Cap Town, quốc gia Nam Phi. Cha mẹ ông là người Đức và người Anh, nhưng ông rất giỏi về ngôn ngữ Taal, quốc ngữ chính thức của nước Nam Phi, một quốc gia nông nghiệp nghèo nàn. Lớn lên ông tốt nghiệp Đại học Cap Town với hai bằng cử-nhân toán và Anh-ngữ. Để tiến thân, ông rời bỏ Phi Châu đến Texas Hoa-kỳ vào năm 1965, làm phụ giáo tại Đại học Texas thành phố Austin và tiếp tục theo học chương-trình Cao học và Tiến sĩ. Năm 1969, J. M. Coetzee tốt nghiệp văn bằng Tiến sĩ Anh-văn tại đại-học nầy. Năm 1995 ông chính thức trở lại giảng dạy tại Đại học Texas thành phố Austin và ông xuất hiện nhiều lần trong các chương trình tác giả đọc tác phẩm của mình tại các đại học trong tiểu bang Texas. Ông Coetzee viết trên tạp chí Alcalde Magazine trong số tháng 12 năm 2001: “Tiểu bang Texas và đại học Texas, Hoa - kỳ cả hai đã vô cùng rộng lượng chào đón tôi ngay từ lúc đầu tôi đến đây năm 1965. Tôi đã học được rất nhiều điều trong thời gian tôi còn là sinh viên, cũng như những lần tôi đến đây giảng dạy. Đó là một nguồn vui vô cùng thích thú cho đời tôi được giữ mãi sự liên hệ thắm thiết với những người bạn Texas cho đến ngày hôm nay”.                  

Ông bảo tôi: “Những người bạn Texas đáng nhớ nhất trong đó có vợ chồng tôi”. Một kỷ niệm khó quên, Kim-Yến vợ tôi, chuyên viên nấm rơm của Viện Khảo cứu nông nghiệp, đã đãi ông Coetzee món chả giò chay được cuốn với bún đậu xanh song-thần làm tại Bình-Định và nấm hương ngọt ngon tuyệt hảo, ông cho đây là một trong những món ăn ngon nhất suốt cuộc đời ăn chay của mình.

J.M. Coetzee bắt đầu viết tiểu-thuyết năm 1974, khi ông 34 tuổi. Quyển tiểu-thuyết đầu tay Dusklands, vùng đất tối tăm mô tả những hình thức thù hận nằm trong một con người. Từ năm 1977 đến năm 1980, ông cho xuất bản hai tiểu-thuyết chuyên về đề tài tranh chấp xã-hội: quyển Từ trái tim đất nước (1977) và quyển Chờ đợi những người Barbarians (1980). Năm 1983 quyển tiểu-thuyết Cuộc đời và những dấu mốc thời gian của Michael K đã đưa Coetzee lên đài danh vọng, ông được giải thưởng cao quý của văn chương Anh quốc Booker Prize. Và năm 1999 với quyển tiểu thuyết Nỗi nhục ông được giải thưởng này lần thứ hai, nhưng cả hai buổi lễ trao giải thưởng cao quý nhất này của văn chương Anh quốc, ông đều không có mặt. Khi Viện Hàn lâm Thụy điển tìm cách liên lạc với ông ở Viện Đại học Adelaide, miền nam nước Úc, nơi ông giảng dạy từ năm 2002, để báo tin ông được trao tặng giải thưởng Nobel văn chương năm 2003, họ rất bối rối không biết ông ở đâu, và mãi sau mới tìm ra ông đang là giáo sư thăm viếng tại đại học ở Chicago, Hoa-kỳ.          

Ông là một giáo sư, một nhà văn nhũn nhặn khiêm tốn, thích yên tĩnh ẩn dật; việc ông dời qua Adelaide, miền nam nước Úc để giảng dạy là do gợi ý của tôi vì Adelaide là nơi tôi trải qua những năm tháng tuyệt thú trong đời, ở đó con người thưởng thức sự yên tĩnh thiên nhiên trải dài từ những đồi cỏ mượt nhung thoai thoải đến tận biển xanh bao la mịt mù …   

Cho nên những tâm hồn văn chương đồng điệu khi gặp gỡ nhau, từ trong tinh-thần ngôn ngữ và lối sống, chúng tôi đã thấy hòa hợp với nhau như những người bạn thân cách biệt ở hai phương trời…          

..