..

CÓ MỘT “TRƯỜNG THÀNH” TRONG LÒNG NÚI CHÚA

Công Tâm ghi

Bức thành đá bí ẩn

Bỏ xe lại cửa rừng, 6 người chúng tôi tiếp tục cuộc hành trình lần theo dãy lũy đá. Anh Sinh - một thanh niên Hoài Sơn, vừa dùng rựa chặt những dây leo chằng chịt để chúng tôi luồn qua, vừa kể chuyện: “Cái lũy đá này có từ lâu lắm. Hồi còn nhỏ hay theo cha lên rừng hái sim, hái ổi, tôi đã nhìn thấy nó, nhưng cũng chẳng quan tâm làm gì. Giờ thấy mấy anh đi tìm, tôi cũng thấy lạ...”.

Theo quan sát của chúng tôi, lũy cao tầm 2m, phần chân đế rộng chừng 2m, càng lên cao càng thu lại nên phần đỉnh chỉ rộng chừng 1m. Một đoạn của lũy đã bị phá làm đường, nên chúng tôi có thể quan sát rõ kết cấu bên trong của lũy. Lũy xây theo lối như đòn bánh tét: một lớp đá được xếp ở giữa tâm làm nhân, bên ngoài là lớp đất, ngoài cùng được bao phủ bởi một lớp đá. Đặc biệt, lớp đá bên ngoài mỗi viên có đường kính khoảng 35 đến 40cm, được xếp rất khéo, không cần bất cứ một loại vôi vữa hay chất kết dính nào, vậy mà theo năm tháng và mưa nắng, vẫn bám chặt vào nhau. Cứ một đoạn lũy dài khoảng 2km lại có một ô vuông, cũng được xếp bằng đá rộng chừng 40m.

Theo lời ông Nguyễn Minh Thuận (50 tuổi, thôn An Hậu, xã Hoài Sơn) - người sống lâu năm ở núi Chúa, thì lũy đá này có thể kéo dài qua 3 tỉnh: Gia Lai, Bình Định và Quảng Ngãi. Chỉ tính riêng ở địa phận Bình Định, lũy đã có độ dài hơn 30km, chủ yếu chạy men theo vùng giáp ranh các tỉnh, bắt đầu từ núi Cây Xay (giáp ranh An Lão) đến Đá Lửa, Đá Trãi và chạy ra Hòn Bồ (giáp ranh Quảng Ngãi). Dẫn tôi tới một đoạn lũy vẫn còn giữ vẻ cổ xưa, anh Sinh nói tiếp: “Tại núi Hòn Bồ (giáp ranh giữa Hoài Nhơn với Quảng Ngãi), tất cả bờ đá đều còn nguyên vẹn thế này, chứ chưa bị phá nham nhở như ở núi Chúa đâu”.

Cần sớm được “giải mã” và bảo vệ

Quanh núi Chúa, chúng tôi đã được nghe người dân kể cho nghe nhiều câu chuyện dân gian về lũy đá này. Người ta nói, nó ra đời khi Nguyễn Ánh thất thủ, đem quân binh về ẩn náu ở vùng núi này và bên cạnh lũy đá, những dấu tích khác như vườn mai, vườn cam, Bằng Lạc - nơi vua duyệt binh... nay vẫn còn. Người thì nói, lũy có thể được xây dựng vào thời vua Nguyễn. Theo một số tài liệu có ghi: năm 1819, tả quân Lê Văn Duyệt xây thêm Tịnh Man Trường Lũy (thành lũy để dẹp yên giặc Man) bằng đá và đất cao 2 thước, dày 1 thước, dài trên 90 cây số, từ Trà Bồng qua Sơn Trà, Minh Long phía đông Ba Tơ (Quảng Ngãi) đến Nước Giao, Gò Bùi thuộc An Lão (Bình Định). Mặt ngoài trường lũy có hào chông và hàng rào cây với 115 đồn, mỗi đồn có 10 lính canh. Đối chiếu với thực tế, lũy đá ở núi Chúa có nhiều điểm rất trùng khớp với đặc điểm của Tịnh Man Trường Lũy. Vậy phải chăng dấu tích Tịnh Man Trường Lũy chính là đây và những ô đá vuông mà chúng tôi nhìn thấy có thể là một trong 115 đồn lính canh.

Anh Trần Trung Miên - Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Hoài Nhơn – cho biết: “Năm 1983, trong một đợt truy quét những người khai thác gỗ trái phép, tôi tình cờ phát hiện ra lũy đá này. Tôi quá bất ngờ và linh cảm đây là một di tích cần bảo vệ. Tôi nghĩ chưa biết nó được xây dựng nên từ thời nào, nhưng chắc chắn đây là một công trình nhân tạo. Trước đây, vùng núi này vốn là chốn rừng thiêng nước độc, nên để xây dựng được dãy thành đá như thế này, hẳn cha ông ta đã phải mất nhiều công sức”.

Hiện nay, nhiều đoạn lũy đi qua vùng nguyên liệu dứa đã bị san ủi để làm đường. Trong tương lai, khi vùng dứa được mở rộng, nguy cơ lũy bị xâm hại càng lớn. Đã đến lúc các cơ quan chức năng cần sớm vào cuộc “giải mã” bí ẩn và có kế hoạch bảo vệ lũy đá này trước khi quá muộn.

Ghi chép của Công Tâm

..